Zza Olzy obserwuję od dłuższego czasu stale rosnące zainteresowanie winami u naszych północnych sąsiadów, rośnie kultura wina, wiedza o winie, jak grzybów po deszczu przybywa winnic, ludzie się szkolą, uczą rozpoznawać dobre od mniej dobrych win. I to jest pozytywne stwierdzenie.
Co mnie jednak zastanawia i trochę martwi to fakt, że choć Republika Czeska jest sąsiadem Polski, jak mało jeszcze wiemy jeden o drugim również pod kątem wina. Często słyszę głosy: „na Morawach tam też są winnice?” i czuć wielkie zaskoczenie. Czesi z kolei: „v Polsku taky mají vinohrady?”- i również wielkie zdumienie. Poznajmy się więc trochę.
Tak, w RC (specjalnie używam tego skrótu, zaraz powiem dlaczego) też są winnice a do tego całkiem sporo, jak na warunki RC. Dane z roku 2014 mówią o 17 668 ha ogólnej powierzchni winnic.
Regiony winiarskie w RC podzielone są do dwu regionów winiarskich
– region winiarski Czechy z 652 ha winnic (niespełna 4% ogółu)
– region winiarski Morawy z 17 016 ha winnic
Chyba już jasne, dlaczego użyłem skrótu RC. Stwierdzenie: „jadę na wino do Czech” oznacza w tym wypadku, że jedziemy do regionu winiarskiego Czechy, a nie na Morawy. Powiedzieć w piwniczce win na Morawach: „macie dobre te wina czeskie” graniczyłoby minimalnie z nietaktem, a niektórzy bardziej narodowo nastawieni winiarze mogli by się nawet wkurzyć.
Regiony podzielone są na subregiony. Tu rolę odgrywają zwłaszcza warunki klimatyczne i podłoże geologiczne-charakter gleb.
Winiarskie regiony Republiki Czeskiej należą do regionów północnych uprawy winorośli. Najbardziej na północ wysuniętymi ośrodkami winiarskimi są czeskie miasta Most i Litomierzyce (Litoměřice), leżące na 50°30´ północnej szerokości geograficznej, najbardziej na południu leży Brzeclaw (Břeclav) na 48°45´ północnej szerokości geograficznej. Regiony te leżą więc na tych samych szerokościach geograficznych, jak regiony winiarskie w Niemczech czy w francuskiej Alzacji. O ile tam klimat jest zmiękczany wpływami atlantyckim, klimat w Czechach jest bardziej pod wpływem kontynentalnej Europy, Morawy zaś znajdują się pod wpływem strefy pannońskiej, południowej, z cieplejszym klimatem, z kontynentalnymi wpływami od wschodu i śródziemnomorskimi od południa, czas od czasu notuje się napływy chłodniejszych atlantyckich mas powietrznych od północnego zachodu. Odmienny klimat od pozostałych regionów europejskich wraz z bardzo zróżnicowanymi warunkami geologicznymi, daje możliwość powstawania niecodziennych win. Zdarzało mi się słyszeć, że wina morawskie nie mogą z podanych powodów dorównać winom włoskim, francuskim czy winom Nowego Świata.
To oczywiste, że klimaty południowoeuropejskie czy południowoamerykańskie dają zupełnie inne możliwości dla rozwoju owoców winorośli, nie znaczy to jednak bynajmniej, że wina morawskie są gorsze. One są po prostu inne. Wina mają charakter win północnych dzięki powolnemu dojrzewaniu i wyraźnym zmianom temperatur, które jednak przyczyniają się do tworzenia składników aromatycznych i korzennych pod skórką jagód winogron. Z tych specyficznych warunków klimatycznych oraz zróżnicowanych warunków geologiczno-glebowych, bierze się także specyficzny charakter win czeskich i morawskich, niepowtarzalny w innych regionach winiarskich. Wina posiadają więcej składników kwasowych, zharmonizowanych z pozostałymi składnikami, wyróżniają się charakterystycznymi, bardzo typowymi właściwościami poszczególnych odmian. Stosunkowo mała powierzchnia upraw winorośli zmusza winiarzy do produkowania jak najbardziej jakościowych win z podkreśleniem charakteru poszczególnych odmian i zarazem charakteru regionu. W ten sposób przede wszystkim białe wina morawskie są w pełnie konkurencyjne pod względem jakości z winami podobnych regionów geograficzno-klimatycznych, jak np. Austria, Niemcy, Francja, ale i Australia czy Nowa Zelandia. Dla mnie osobiście są nawet lepsze. O wysokim poziomie win morawskich, i to nie tylko tych białych, świadczą liczne nagrody z światowych konkursów win.
Poszczególne regiony i subregiony są ściśle objęte ustawą winiarską Zákon č.321/2004 Sb.
.
Region winiarski Czechy
Region winiarski Czechy należy do najbardziej na północ wysuniętych regionów uprawy winorośli w Europie. Praga leży na 50° szerokości północnej, jak na przykład Wiesbaden w Nadrenii. Do największego rozwoju winiarstwa czeskiego doszło za panowania cesarza Rudolfa II, kiedy to w Czechach było ok. 3500 ha winnic, z czego najwięcej w Pradze i okolicy, ważnymi miastami winiarskimi był Mělník, Litoměřice, Most i Louny.
Inicjatorem rozwoju winiarstwa na terenie ziem czeskich był cesarz Karol IV, który podstawy do takiego rozwoju dał rozporządzeniem z roku 1358.
Obecnie najwięcej winnic jest w okolicach Mělníka, Litoměřic i Mostu. Parcele winiarskie w całych Czechach, w odróżnieniu od Moraw, mają charakter wyspowy, składają się z poszczególnych dogodnych i dobrze chronionych siedlisk, na małej wysokości nad poziomem morza, rozciągniętych na zboczach dolin wielkich czeskich rzek Wełtawy, Łaby, Berounki i Ohrze. Zmienny charakter pogody w poszczególnych porach roku od zawsze sprawiał, że winiarze swoje wina przez dłuższy okres czasu trzymali w beczkach, by wina dobrze dojrzały.
Region winiarski Czechy składa się z dwu subregionów:
1. Mělnicki subregion winiarski
Mělnicki (mielnicki) subregion winiarski obejmuje winnice w okolicy takich miast, jak Mělník, Roudnice nad Labem, Praha i Čáslav. Tu winnice rosną na glebach wapiennych lub na glebach żwirzastych.
Mělnickie winnice leżą większością na glebach powstałych w wyniku rozpadu wapiennych opok oraz na żwirowych glebach osadów rzecznych. Gleby są bardziej lekkie, ciepłochłonne, stwarzające idealne warunki do uprawy zwłaszcza odmian do produkcji win czerwonych. To dobrze poznali już średniowieczni winiarze. Dopiero od XIX wieku pojawił się tu w winnicach ryzlink rýnský, z odmian ciemnych modrý portugal i svatovavřinecké. Na cięższych glebach ilastych powstawały tu zawsze świetne wina odmiany sylvánské zelené. Do dnia dzisiejszego w Pradze pozostało kilka historycznych winnic w dzielnicy Troja, na południe od Pragi koło zamku Karlštejn. Dziś w winnicach tych przeważa odmiana müller thurgau.
2. Litoměřicki subregion winiarski
Wielkim historycznym konkurentem Mělníka w handlu nad Łabą od zawsze były Litoměřice (Litomierzyce). Dotyczyło to również handlu winem, głównie rywalizowano o rynki w Pradze.
W średniowieczu Litoměřice były po Pradze drugim największym miastem winiarskim w Czechach. W obrębie miasta było 400 ha winnic, dużo winnic znajdowało się wszędzie w okolicy, zwłaszcza w dolinie rzeki Łaby. W Žernosekach istniały od roku 1251 wielkie piwnice win należące do cystersów, zakładano nowe winnice w romantycznej części doliny Łaby, w miejscu przełomu rzeki przez Średniogórze Czeskie, nazywanym Brama Czeska (Porta bohemica). Winnice žernoseckie wsławiły się przednimi winami białymi odmian ryzlink rýnský, rulandské bílé, rulandské šedé oraz winami z odmiany müller thurgau z winnic o podłożu wulkanicznym pod górą Lovoš. Podłoże winnic w rejonie Litoměřic i Mostu to często bazalty, niżej położone winnice mają podłoże opokowe z zawartością wapnia. W rejonie Mostu ponadto wykorzystano winorośl jako roślinę rekultywacyjną na hałdach nadkładu związanych z wydobyciem węgla brunatnego. Tu świetne owoce dają odmiany ryzlink rýnský, rulandské šedé, müller thurgau, rulandské modré oraz zweigeltrebe.
.
Region winiarski Morawy
Region winiarski Morawy posiada bardzo dobre warunki do produkcji wina. Powstają tutaj świetne wina białe o ciekawym spektrum aromatów, korzenności z dodatkiem mineralności oraz bogactwem substancji, które winorośl czerpie z urodzajnych gleb. Harmonię aromatów i smaków podkreśla rześka kwasowość. Również wina czerwone należą od dawien dawna do Moraw. Charakterystycznemu smakowi czerwonych win morawskich nie brakuje owocowego charakteru oraz ziemistej esencjonalności.
Dzięki nowoczesnym technologiom i sposobom produkcji morawskie wina czerwone się zmieniają, są bardziej delikatne i zharmonizowane. Region południowomorawski z swoimi unikatowymi warunkami przyrodniczymi daje podstawy do oryginalności i różnorodności tutejszych win.
Region winiarski Morawy obejmuje obszar od południowo-wschodniego cypla Moraw aż do wschodnich obrzeży Wyżyny Czesko-Morawskiej na zachód od Brna. Tu znajduje się 96% powierzchni wszystkich winnic zarejestrowanych w Republice Czeskiej. Ze względu na warunki klimatyczne i geograficzne przebiega na Morawach dojrzewanie winogron wolniej. Z tego powodu koncentruje się w nich większa ilość i rozmaitość substancji aromatycznych.
Region winiarski Morawy dzielimy na cztery subregiony winiarskie:
1. Znojemski subregion winiarski
Znojemski subregion winiarski leży w cieniu deszczowym Wierzchowiny Czesko-Morawskiej, zbudowanej z utworów prekambryjskich, z których na występach wschodnich masywu powstały gleby kamieniste.
Miasto Znojmo było zawsze znaczącym ośrodkiem winiarstwa, co dokumentuje sieć długich piwnic win wprost pod miastem. W okolicach miasta rozkładają się pierwszorzędne parcele winne o podłożu żwirowym, pokrytym warstwami lessów z wkładkami iłów. Winnice te znajdują się w paśmie od Krowiej Góry (Kraví hora) w kierunku Hnanic. Od Znojma w kierunku południowym ciągnie się wzdłuż granic z Austrią wiele znakomitych parcel winnych, przez Šatov, Chvalovice, Vrbovec, Hnízdo, Slup, Jaroslavice aż do Hrušovan nad Jevišovkou, większością z glebami lessowymi z dodatkiem żwirów. Na wschód, wzdłuż rzeki Dyje, znajdują się zbocza z winnicami w okolicy gmin Tasovice i Hodonice. V centrum subregionu znajduje się kilka znakomitych skupisk winnic nad Unanovką i Jevišovką ze znanymi gminami winiarskimi Těšetice, Lechovice, Borotice.
Dla subregionu znojemskiego charakterystyczna jest produkcja aromatycznych win białych. Oprócz odmiany veltlínské zelené, która jest dla tego regionu odmianą najbardziej typową, bardzo dobrze powodzi się tu odmianom, jak müller thurgau, sauvignon, ryzlink rýnský, pálava. Świetną jakość osiągają również odmiany rulandské bílé, rulandské šedé i rulandské modré.
2. Mikulovski subregion winiarski
Charakterystyczną i z dala widoczną dominantą krajobrazową subregionu mikulovskiego jest wapienny masyw Pavlovskich Wierchów. Na ich zboczach oraz w szerszej okolicy przeważają wapienne iły, osady piasków oraz potężne warstwy lessów.
Mikulovski subregion winiarski jest jednym z ośrodków winiarstwa w Republice Czeskiej a samo miasto Mikulov jest naturalnym centrum tego ośrodka. Świetne siedliska dla winnic znajdują się nie tylko w bezpośrednim sąsiedztwie miasta, ale rozkładają się wokół licznych wiosek, miasteczek i miast. Ważną pozycję wśród nich posiadają Valtice. W piwnicach zamku valtickiego znajduje się otwarta przez cały rok ekspozycja degustacyjna narodowego konkursu win Salon Win Republiki Czeskiej. W Valticach działa również najstarsza szkoła winiarska. Duże znaczenie ze względu na jakość win mają w ramach mikulovskiego subregionu winiarskiego takie gminy winiarskie, jak Sedlec, Dolní Dunajovice, Pavlov, Perná, Dolní i Horní Věstonice, Novosedly lub Brod nad Dyjí.
Mikulovski subregion winiarski jest również ulubionym celem turystycznym. Często odwiedzana jest Pálava – ostatni cypel stepów Panonii, wapiennych Alp, osadzona na skraj lasów łęgowych dolnego biegu rzeki Dyje. Kolejnym atrakcyjnym celem turystycznym jest również Areał Lednicko-Valticki, od roku 1996 wpisany na Listę światowego dziedzictwa kulturowego UNESCO.
Na glebach wapiennych w regionie Pálavy dojrzewa bardzo dobrze niezwykle oryginalny ryzlink vlašský o charakterystycznej mineralności, świetną jakością odznaczają się również odmiany burgundzkie – rulandské bílé i chardonnay. Na glebach gliniastych powstaje wspaniałe veltlínské zelené oraz inne charakterystyczne dla regionu odmiany, jak müller thurgau, w okolicach Valtic wyjątkowe neuburské i sylvánské zelené. Na północ od Pálavy w okolicach gmin winiarskich Strachotín, Pouzdřany i Popice udaje się ryzlink rýnský, tramín i pálava. Ta ostatnia odmiana jest tu prawdziwie w domu, albowiem podobnie jak kolejna odmiana aurelius powstała w stacji uszlachetniającej w Pernej.
3. Velkopavlovicki subregion winiarski
Velkopavlovicki subregion winiarski jest sercem produkcji win czerwonych na Morawach. W centralnej części tego regionu znajdujemy gleby tworzone wapiennymi iłami, marglami, piaskowcami i zlepieńcami. W północnej części w okolicy Hrušovan i Žabčic winorośl uprawiana jest na glebach piaszczystych, gdzie dobrze powodzi się odmianom veltlínské zelené, rulandské šedé, a zwłaszcza odmianom aromatycznym, jak tramín červený, pálava, muškát moravský i müller thurgau.
Główna oś parcel winiarskich ciągnie się wzdłuż autostrady w odcinku Brno – Břeclav. W prawo od tej osi ważnymi gminami winiarskimi są Židlochovice z przeważającymi glebami lessowymi, winnice rozkładają się tu na bogato pofałdowanym terenie. Tu znajdziemy najlepsze siedliska dla uprawy odmian burgundzkich. W lewo rozciągają się zbocza z parcelami winiarskimi w okolicy gminy winiarskiej Velké Němčice a winnice ciągną się aż po okolice największej gminy winiarskiej w RC – Velké Bílovice i dalej w kierunku na Moravský Žižkov. Jest tu cały szereg pierwszorzędnych parcel winiarskich o najwyższej bonitacji gleb, wznoszących się nad równinnym terenem jako pierwsze wzniesiena pasma górskiego Chrzibów. Zbocza pokryte winnicami mają dogodną orientację w kierunku południowym i południowo-zachodnim, owiewane są ciepłymi wiatrami o charakterze fenu, które wspomagają dojrzewanie winogron. Po prawej stronie widoczna jest pofałdowana linia pierwszorzędnych parcel winiarskich w okolicy gmin Zaječí, Přítluky i Rakvice, które od zawsze dawały świetne wina z odmian veltlínské zelené, ryzlink vlašský i modrý portugal. Za główną linią wzgórz znajduje się linia kolejnych wzniesień w rejonie gmin winiarskich Křepice, Nikolčice, Diváky, Šitbořice, Boleradice, Mokrůvky i Krumvíř. Region ten nazywany Kloboucko wg miasta Klobouky, daje wyborne wina odmian neuburské i müller thurgau.
4. Slovacki subregion winiarski
Slovacki subregion winiarski rozciąga się w południowo-wschodniej części Moraw i odznacza się wielkim zróżnicowaniem warunków naturalnych. W południowej części Slovacka znajduje się region Podluží. Tu większość gmin winiarskich leży wzdłuż rzeki Morawy, którędy wieją ochładzające wiatry północno-wschodnie. Dogodne siedliska dla winnic znajdują się na zboczach załamania terenowego nad rzeczką Kyjovka lub na wyżej położonych siedliskach z lekkimi glebami. Niska wysokość nad poziomem morza oraz lekkie gleby tonizują intensywność temperatur letnich, dzięki czemu uzyskiwane są wina o wyraźnym odmianowym charakterze.
Dobre wyniki daje tu zwłaszcza odmiana ryzlink rýnský, rulandské bílé i rulandské šedé, z odmian ciemnych do produkcji win czerwonych zwłaszcza frankovka, zweigeltrebe, zaś w okolicy Moravské Nové Vsi nowo uzyskana odmiana cabernet moravia.
W kierunku północnym od Podluží jest teren urozmaicony, pofałdowany, z winnicami wyżej położonymi na wzgórzach. Tu powstają wprawdzie wina pełne, ale zarazem posiadające świeży, rześki charakter. Tu znajdują się dwa wyraźne ośrodki winiarskie – Mutěnice z winiarskim ośrodkiem badawczym oraz Polešovice, gdzie uzyskano naszą najbardziej rozpowszechnioną odmianę morawską – muškát moravský. Północne obrzeża Slovácka to na zachodzie siedliska na zboczach Lasu Ždanickiego z gminami winiarskimi Ždánice, Archlebov i Žarošice. Winnice rozsiane rzadko na zboczach stają się częstsze w okolicy miasta Kyjov i gmin Moštěnice, Vážany a zwłaszcza Polešovice. Najbardziej na północ wysuniętą wyspą winiarską jest rejon miasta Uherské Hradiště z bardzo dobrymi siedliskami w okolicy gmin Boršice koło Buchlovic. Tu powstają wspaniałe wina z odmiany ryzlink rýnský, rulandské bílé, muškát moravský i müller thurgau.
Ważnym ośrodkiem winiarskim jest miasto Bzenec. Tu powstała jedna z pierwszych spółdzielni winiarskich, która wsławiła się winem Bzenecká lipka, które jest cuvée z win odmiany ryzlink rýnský.
Wschodnią część slovackiego subregionu winiarskiego tworzy przedgórze Białych Karpat. W odróżnieniu od pozostałej części morawskich subregionów winiarski, tu przeważają winnice rosnące na ciężkich glebach, powstałych z pierwotnych iłowców. Charakterystyczną cechą tych gleb jest ich wodochłonność, dzięki czemu winorośl czerpie nawet w latach suchych wodę i substancje odżywcze. To daje winom wyższy poziom ekstraktu, w smaku wina są pełne. W tych warunkach najlepiej udają się wszystkie odmiany burgundzkie oraz sylvánské zelené. W gminie winiarskiej Blatnice pod Svatým Antonínkem powstało oryginalne połączenie win z odmian ryzlink rýnský, rulandské bílé i sylvánské zelené jako wino markowe Blatnický roháč. Rozległe winnice rozciągają się również w sąsiedztwie Blatnicy w kierunku na Lipov. Ośrodkiem administracyjnym tego regionu było od zawsze miasto Strážnice, któremu już w roku 1417 udzielił Petr z Krawarz prawo uprawy i produkcji wina. Również Strážnica posiada świetne parcele winne, zwłaszcza w okolicy gminy winiarskiej Petrov, gdzie znajduje się znana lokalizacja zabytkowych piwnic win nazywana Plže.
.
tekst: Lech Małysz © – ZA WINEM.PL
relacja z wizyty u morawskich winiarzy: czytaj >>
Historia wina na Morawach cz.1 >>
Historia wina na Morawach cz.2 >>
Wina morawskie – klasyfikacja >>
Morawy – winiarze >>
.