Prawdziwy koneser wina w celu lepszego zrozumienia wina samego, stara się pojąć go w szerszym kontekście, także w kontekście historycznym. W tym celu zapraszam na krótką wycieczkę po historii dziejów wina na terenach Czech i Moraw.
Kto przyniósł uprawę winorośli na tereny dzisiejszych Czech i Moraw?
dotąd dokładnie nie ustalono. Celtowie na początku naszego tysiąclecia na pewno utrzymywali kontakty handlowe z imperium rzymskim, oprócz swego tradycyjnego piwa i miodów polubili i wino, ale czy sami uprawiali winorośl, na to brak dowodów.
W czasach swego rozkwitu imperium rzymskie
sięgało na swych północnych krańcach granicy zwanej limes romanum, leżącej wzdłuż Renu i Dunaju. Na kresach tych, pomimo znacznej odległości od centrum państwa, powstają liczące się ośrodki administracji i kultury, czego przykładem może być np. Vindobona (Wiedeń), Carnuntum niedaleko zbiegu Dunaju i Morawy, Aquincum (Budapeszt), Castra Batava (Passau) i inne. Poza tą zasadniczą linią istniało wiele wysuniętych ośrodków wojskowych, i to na znaczną odległość. Dowodem może być np. Trenczyn ze słynnym napisem na skale pod zamkiem treńczyńskim z roku 179 n.e. upamiętniający zwycięstwo legii rzymskich nad szczepami germańskimi, wykopaliska archeologiczne obozu rzymskiego w rejonie Ołomuńca. Dla historii winiarstwa na Morawach znaczenie miało znalezienie rzymskich noży winogrodniczych w miejscowości Pásohlávky u podnóża Wzgórz Pavlovskich-Pálavy. Tu też archeologia dokumentuje obóz X legii rzymskiej. Jest wielce prawdopodobne, że sprowadzono na te tereny sadzonki z Italii, co mogło się stać już ok. roku 180 n.e. za panowania cesarza Marka Aureliusza i jego następcy cesarza Probusa, o którym już wiemy, że był propagatorem rozszerzania winnic. Tak też mogło być i na stokach Pálavy, zwłaszcza że Rzymianie dobrze umieli rozpoznać dogodne siedliska dla winnic. Z wielkim prawdopodobieństwem więc tradycje winnic podpalawskich sięgają 2 wieku n.e.
Dalszą teorią na sprowadzenie winorośli jest
droga bizantyjska – w IX w. przychodzą do Państwa Wielkomorawskiego Cyryl i Metody.
W związku z liturgią chrześcijańską rozpoczyna się za panowania księcia wielkomorawskiego Świętopełka (Svatopluka) z uprawami winorośli na większą skalę nie tylko na Morawach, ale i na płd. Słowacji. Narzędzia morawskich Słowian wykazują wprawdzie wielkie podobieństwo do narzędzi proweniencji rzymskiej i celtyckiej, jednak badając sprawy prawne wokół winnic, znajdujemy bardziej ślady bizantyjskiej kultury prawnej aniżeli prawa zachodnioeuropejskiego. Winiarstwo morawskie było więc bardziej pod wpływami wschodnimi a do jego wielkiego rozmachu dochodzi właśnie w IX wieku, po przyjściu na Morawy apostołów św. Cyryla i św. Metodego.
Rzeźby św. Cyryla i Metodego na skraju winnic w gminie winiarskiej Boleradice. Kult tych świętych żywy jest do dnia dzisiejszego na Morawach Płd.
Wiek X
stoi pod znakiem rozszerzania się chrześcijaństwa w regionie Wielkich Moraw a zużycie wina w związku z tym znacznie wzrasta. Z państwem wielkomorawskim połączone są i początki winiarstwa na terenie ziem czeskich. Wg legendy pierwszy znany książę z rodu Przemyślidów Borzywoj (Bořivoj) w r. 875 z okazji urodzin swego syna Spycigniewa (Spytihněva) otrzymuje od morawskiego księcia Świętopełka beczkę najlepszego wina morawskiego. Żona Borzywoja Ludmiła po skosztowaniu wina zafascynowała się tym napojem na tyle, że decyduje się na posadzenie winorośli w regionie miasta Mielnika (Mělník), gdzie winnice znajdują się po dziś dzień. Do sztuki uprawy i wytwarzania wina wtajemniczony został i jej wnuk, św. Wacław, patron ziem czeskich. Św. Wacław staje się patronem winiarzy i czczony jako Supremus magister vinearum – najwyższy perkmistrz winnic.
W X wieku doszło już w Czechach i Morawach do znaczniejszego rozszerzenia chrześcijaństwa, powstają nowe klasztory, wokół nich zakładane są nowe winnice w pieczy bratów zakonnych, rośnie zapotrzebowanie wina do celów liturgicznych a zapotrzebowanie to zaspokajane jest głównie z własnych źródeł. Oprócz tych celów wino staje się źródłem dochodów i oczywiście źródłem pocieszenia w trakcie uczt i dnia powszedniego.
Prekursorami upraw winnych w Czechach byli Benedyktyni
zgrupowani w tym czasie koło najstarszego czeskiego męskiego klasztora benedyktyńskiego, klasztoru brzewnowskiego (Břevnovský klášter), założonego przez drugiego biskupa praskiego św. Wojciecha w roku 993. Pierwszeństwo wśród klasztorów trzyma jednak Konwent benedyktynek przy kościele św. Jerzego na Zamku Praskim z roku 976. Także benedyktynki zajmowały się winiarstwem w winnicy „na Levém Hradci“, pierwotnej siedzibie Przemyślidów, winnice te zdokumentowane są od XII wieku a przetrwały one do XIX wieku. Najstarsza pisemna wzmianka o czeskich winnicach pochodzi z roku 1057 w dokumencie księcia Spytihniewa II (Spytihněv II) o darowiźnie winnic koło Litomierzyc (Litoměřice) tamtejszemu kościołowi kapitularnemu. Powstają kolejne klasztory benedyktynów w Rajhradzie (Rajhrad) w r. 1048, sazawski klasztor (Sázavský klášter) z pierwszymi wzmiankami o nim z r. 1032, w r.1097 założono wokół niego rozległe winnice.
Pierwsza wzmianka pisemna o winnicach na Morawach pochodzi z roku 1101
z listu erekcyjnego klasztora benedyktynów w Trzebiczu (Třebíč). Kilka lat później zakładają się już winnice w regionie znojemskim a winiarstwo rozwija się dzięki opiece benedyktynów bardzo dynamicznie. Od wieku XII przychodzą na tereny Czech, później i Moraw Premonstraci, w r. 1140 zakładają klasztor strahowski (Strahovský klášter), w r.1190 klasztor w Louce k. Znojma (Loucký klášter) – tradycje winiarskie żywe są tutaj do dnia dzisiejszego. Nie można zapomnieć na założony w roku 1181 konvent premonstratek Rosa Coeli (Róża niebios) dominujący do dnia dzisiejszego, choć w ruinie, winiarskiemu miasteczku Dolní Kounice. Tradycje winiarskie z XII-XIII w. żywe są tutaj do dziś. W tych wszystkich przypadkach zakładanie klasztorów idzie w parze z zakładaniem nowych winnic i budową nieraz imponujących rozmiarami i architekturą piwnic win.
W XIII wieku
pojawia się w Czechach i na Morawach Zakon Cystersów, w r. 1205 zakładają klasztor na morawskim Welehradzie (Velehrad), dokumenty klasztora cystersów w Oseku k. Mostu z roku 1209 mówią o płaceniu mieszczan mosteckich dziesięcin z wina dla tego klasztoru. Wino staje się poprzez eksport w kierunku na Niemcy i Polskę dla wielu subjektów ważnym źródłem dochodów a zarazem rośnie wiedza i kunszt zakładania winnic w odpowiednim terenie, uprawy winorośli i produkcji wina. W roku 1285 już istniał w Znojmie cech winiarzy. Templariusze – Zakon Ubogich Rycerzy Chrystusa i Świątyni Salomona – to kolejny zakon, który przyczynił się do rozwoju winiarstwa na terenach morawskich.
Przychodzą w roku 1232 r. do Pragi na Stare Miasto, pierwsze wzmianki o działalności Templariuszy na Morawach są z r. 1243. W r. 1248 wspomina się o komandorii Templariuszy w Czejkowicach (Čejkovice) i o rozległych piwnicach win w podziemiach zamku. Jest prawie pewne, że właśnie Templariusze zakładają tradycję win czejkowickich, choć tradycję win tutejszych sięgają wielce prawdopodobnie do wieków połączonych z państwem wielkomorawskim. Technologie produkcji i sposoby dojrzewania win są jednak nowatorskie i pozytywnie wpłynęły na dalszy rozwój winiarstwa w regionie. Do dnia dzisiejszego możemy przeżywać atmosferę panującą w podziemiach piwnic win templariuszy czejkowickich i podegustować miejscowych win.
Do historii wina wkraczają
Jezuici
którzy przychodzą na ziemie czeskie w roku 1555. Najsłynniejszą pamiątkę winiarską jezuitów są unikatowe piwnice win, tzw. Piwnica krzyżowa (Křížový sklep) w Przymieticach (Přímětice) k. Znojma z lat 1740-1756, dziś należąca do wielkiej firmy winiarskiej Znovín Znojmo.
Słynne są również arcybiskupie piwnice win w Kromierzyżu (Kroměříž), których historia sięga r. 1266 i połączona jest z historią grodu gotyckiego-siedziby biskupów ołomunieckich. W r.1345 król Karol IV udziela tym piwnicom przywilej produkcji win mszalnych. Ta tradycja trwa do dnia dzisiejszego.
Średniowieczna (od XII wieku) kolonizacja
niektórych regionów Moraw przez Bawarczyków a zwłaszcza kolonistów z Nadrenii, przyczynia się w sposób oczywisty do wielkiego rozwoju winiarstwa na Morawach, gdyż koloniści przynoszą na Morawy nowe odmiany winorośli oraz nowe technologie winiarskie. Z drugiej strony kolonizacja ta przyniosła wyparcie pierwotnego żywiołu słowiańskiego z wielkiego obszaru Moraw, przyczyniła się do znacznej germanizacji niektórych regionów ziem czeskich.
Rozkwit winiarstwa w krajach czeskim i morawskim nastaje z XIV wiekiem… ale o tym i co było dalej – przeczytasz w części drugiej >>
Tekst: copyright © Lech Małysz Za Winem.pl – z materiału można korzystać za zezwoleniem autora.